In the article, a problem of translation of the Old Bulgarian and Old Serbian literary texts to Polish is discussed together with the basic mechanisms of the reception process of creativity revealed by the Orthodox Slavs from the Balkan region that is in other words, the works arisen in the circle of the Slavia Orthodoxa and their presence in the Polish culture’s space which belongd to circle of the Slavia Latina. The considerations regard the essence and function of translation, presence and absence of translated literature – its initial version in the target space, and their foundation is located in the collections of translations existing in the Polish reading circuit. The issue of the presence or position of the Old South Slavonic literatures namely, the Old Bulgarian and Old Serbian texts in their Polish translation, is featured in several possible perspectives. The problem is exposed in the aspect of these texts’ peripheral character, literary genetics, and paratextuality. By dint of the first reference, a phenomenon of asymmetry in the realm of translated literatures is emphasized which results from the domination of the so-called world literatures and the marginalization of the so-called small literatures along with the translated literary texts’ place – their initial (Church Slavonic) status from the view-point of the target (Polish) culture’s space, and their situation in this specific polysystem. The genetic studies’ path, however, is used in order to expose a form of the translated literature’s presence (Old Bulgarian and Old Serbian texts in their Polish translation), and to indicate the strategy of its introduction namely, anthology as a supporting platform of the initial (source) literature in the space of the target culture together with its presentation, dialogical, and intercultural function derived from the authorized genre. Eventually the paratextual suggestion enables to cast some light on the key role of the so-called cover namely, periphrasis in the process of reception as well as projection, and to manifest the translator’s actions along with the whole collection of the translated works in order to externalize a specific strategy which consists in the translator’s mission and position. It is, therefore, worth recalling that the author of any translation might act as a bridgehead, negotiator and promoter who is to bring together the both cultural spaces in the singular translation event. In the article’s conclusion, the authoress accentuates the fact that the collections or individual publications of the Old Bulgarian and Old Serbian works, omitting various values of the particular projects and realizations, exist in the Polish reading circuit in order to reflect largely their presence status, knowledge, and need for those concrete South Slavonic literatures. The repeatedly sketched suppositions as for their abeyance, exotic character and perceptive difficulties are ipso facto confirmed. Also, the positive although slow transformations of the process of the Old Bulgarian and Old Serbian works’ reception in Poland are highlighted which result above all from many initiatives concerning the Church Slavonic works’ translation to Polish realized in recent years and equipping their representation in the dense paratextual cover, etc.
Изабела Лис-Виелгош (Познан, Полша)
B a l c e r z a n, E. Kręgi wtajemniczenia. Czytelnik. Badacz. Tłumacz. Pisarz. Kraków, 1982.
B o u r d i e u, P., L. J. D. W a c q u a n t. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Warszawa, 2001.
B r z o s t o w s k a - T e r e s z k i e w i c z, T. Parateksty w przekładzie literaturoznawczy. – In: Między oryginałem a przekładem. Parateksty przekładu. Kraków, 2011, 217–229.
B r z o z o w s k i, J. Czytelnik projektowany w przekładzie: problem paratekstu. – In: Ślady obecności. Traces d’une présence. Kraków, 2001, 61–69.
B r z ó z k a, A. Czy strategia redukcji może służyć egzotyzacji, czyli gdzie się podziała Sierotka Marysia w angielskim przekładzie. – Przekładaniec, 22–23, 2011, 146–158.
C i e s i e l s k i, R. T. Pierre’a Bourdieu rzeczywistość pól. – Filo-Sofija, 3, 2003, № 1, 137–143.
D a n e k, D. Dzieło literackie jako książka. Warszawa, 1980.
D o l l e r u p, C. Translation as Imposition vs. Translation as Requisition. – In: Translation as Intercultural Communication. Amsterdam, 1995, 45–56.
E v e n - Z o h a r, I. Miejsce literatury tłumaczonej w polisystemie literackim, przeł. M. Heydel. – In: Antologia teorii przekładu literackiego. Kraków, 2009, 197–203.
G e n e t t e, G. Palimpsestes: La Littérature au second degree. Paris, 1982.
G e n e t t e, G. Seuils. Paris, 1987.
G e n e t t e, G. Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia. Gdańsk, 2014.
G ł o w i ń s k i, M. O intertekstualności. – Pamiętnik Literacki, 77, 1986, № 4, 75–100.
J a r n i e w i c z, J. Tłumacz jako twórca kanonu. – In: Przekład, język, kultura. Lublin, 2002, 35–42.
J u v a n, M. Literatura światowa a przekład. – Przekłady literatur słowiańskich, 1, 2014, № 5, 34–51.
K a w e c k a, A., I. P e t r o v, M. S k o w r o n e k. Z problematyki przekładu starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski (cz. 1); Aneks do bibliografii powojennych przekładów starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski (do roku 2007). – In: Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne. T. 4. Kraków, 2009, 247–255, 256–273.
K a w e c k a, A, I. P e t r o v, M. S k o w r o n e k. Z problematyki przekładu starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski (cz. 2); Aneks do bibliografii przekładów starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski. – Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Rossica, 2010, № 3, 175–188, 189–193.
K a w e c k a, A., I. P e t r o v, M. S k o w r o n e k. Z problematyki przekładu starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski (cz. 3); Aneks do bibliografii przekładów starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski (ks. protojerej Stanisław Strach, przekłady w rubryce Język naszej liturgii, „Przegląd Prawosławny”, 1996–2010). – Rozprawy Komisji Językowej, 56, 2011, 67–90.
K a w e c k a, A., I. P e t r o v, M. S k o w r o n e k. Z problematyki przekładu starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski (cz. 4); Aneks do bibliografii przekładów starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski. – In: Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne. T. 6 (Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie i sztuka cerkiewna w kulturze Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej). Kraków, 2011, 309–314, 315–325.
K o k o s z k a, M. Wybory autorskie. Przyczynek do charakterystyki zjawiska. – In: Antologia literacka. Przemiany, ekspansja i perspektywy gatunku. Katowice, 2017, 50–61.
K o r n h a u s e r, J. Antologia jako projekt historycznoliteracki. – Pamiętnik Słowiański, 55, 2005, № 1, 123–129.
K o z a k, J. Przekład literacki jako metafora. Między „logos” a „lexis”. Warszawa, 2009.
L a l a k, M. Słowo kuszące. O perswazyjności tekstu okazjonalnego. – In: Rozgrywanie światów. Formy perswazji w kulturze współczesnej. Szczecin, 1994, 291–300.
L o e w e, I. Parateksty, pre-teksty czy możliwe para-gatunki? – In: Gatunki mowy i ich ewolucje. Tekst a gatunek. T. 2. Katowice, 2004, 180–188.
L o e w e, I. Gatunki paratekstowe w komunikacji medialnej. Katowice, 2007.
M a r k o w s k i, M. Kolekcja: między autonomią i reprezentacją. – Teksty Drugie, 46, 1997, № 4, 89–103.
M a y e n o w a, M. R. Teoria tekstu a tradycyjne zagadnienia poetyki. – In: Tekst i język. Problemy semantyczne. Wrocław, 1974, 299–311.
N a u m o w, A. Przekład z języka cerkiewnosłowiańskiego wobec problemów warstwy pośredniczącej i segmentacji tekstu. – In: Z teorii i historii przekładu artystycznego. Kraków, 1974, 85–93.
N a u m o w, A. О przekładaniu starych tekstów cerkiewnych na język polski. – Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Slawistyka, 6, 1992, 195–201.
N a u m o w, A. Czy język jest konfesyjny? Uwagi przy przekładaniu Franciszka Skoryny. – Roczniki Humanistyczne, 43, 1995, № 7, 33–41.
N a u m o w, A. Trudna sztuka przekładania – Orthodoxia. – Przegląd Prawosławny, 129, 1996, № 3, 15–17.
O c i e c z e k, R. Rama literacka. – In: Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze. Renesans. Barok. Wrocław, 1990, 775–779.
O c v i r k, A. Teorija primerjalne literarne zgodovine (1936). Ljubljana, 2010, http://nl.ijs.si:8080/fedora/get/ezmono:tplz/VIEW/
P a p a d i m a, M. Głos tłumacza w peritekście jego przekładu: przedmowa, posłowie, przypisy i inne zwierzenia. – In: Między oryginałem a przekładem. Parateksty przekładu. Kraków, 2011, 13–31.
P i ę t k o w a, R. Paratekst w tekstach naukowych – informacja i/lub reklama. – In: Stylistyka a pragmatyka. Katowice, 2001, 201–211.
P i ę t k o w a, R. Paratekstualność w dyskursie naukowym. – In: Wielojęzyczność w perspektywie stylistyki i poetyki. Kielce, 2004, 119–134.
Międzywojenna poezja polsko-żydowska. Antologia. Wyb., oprac., wstępem op. E. Prokop‑Janiec. Kraków, 1992, 5–17.
S k i b i ń s k a, E. O przypisach tłumacza. Wprowadzenie do lektury. – In: Przypisy tłumacza. Wrocław–Krakow, 2009, 7–19.
S k w a r c z y ń s k a, S. Schemat konstrukcyjny dzieła literackiego z aspektu kompozycji. – In: S k w a r c z y ń s k a, S. Wstęp do nauki o literaturze. T. 1. Cz. 3. Warszawa, 1954, 393–423.
Słownik terminów literackich. Red. J. Sławiński. Wrocław, 1988.
S ł o m a k, I. ’Бνθολογία w czasach antycznych i poźniejsza recepcja pojęcia: europejskie anthologiae nowożytne (rekonesans). – In: Antologia literacka. Przemiany, ekspansja i perspektywy gatunku. Katowice, 2017, 34–49.
S m u l s k i, J. Antologia – ewolucja i dzisiejszy status gatunku. Kilka elementarnych oczywistości. – In: Antologia literacka. Przemiany, ekspansja i perspektywy gatunku. Katowice, 2017, 16–17.
S o l i ń s k i, W. Parateksty przekładu literackiego a polikulturowość (zarys problematyki). – In: Kultura w stanie przekładu. Translatologia – komparatystyka – transkulturowośćowska. Warszawa, 2012, 333–343.
S t r a d o m s k i, J. O obecności i recepcji tekstów średniowiecznej literatury Słowian południowych w dawnej Rezczpospolitej (uwagi o tekstach Jana Egzarchy Bułgarskiego w rękopisach cerkiewnych w Polsce). – In: Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne. T. 6 (Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie i sztuka cerkiewna w kulturze Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej). Kraków, 2011, 137–161.
T a t a r k i e w i c z, W. Przedmowa. – In: Antologia współczesnej estetyki francuskiej. Wyb. tekstów i wstępu, op. I. Wojnar. Warszawa, 1980.
T o k a r z, B. Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice, 2010.
U r b a n e k, D. Egzystencjalne problemy tłumaczenia a ideologizacja postawy tłumaczy. – In: Dialog czy nieporozumienie? (z zagadnień krytyki przekładu). Katowice–Warszawa–Częstochowa, 2006, 21–36.
V e n u t i, L. The Translator’s Invisibility. A History of Translation. London−New York, 1995.
V e n u t i, L. The scandals of translation. London, 1999.
Z a r y c k i, T. Interdyscyplinarny model stosunków centroperyferyjnych. Propozycje teoretyczne. – Studia Regionalne i Lokalne, 27, 2007, № 1, 5–26.